در اواسط دهه 90 با کاهش نسبی هزینه و توسعه فناوری در هر سال 200 تا 300 آزمایش لرزهنگاری سهبعدی صورت پذیرفت. در سال 1993، 75 درصد از بررسیهای اکتشاف ساحلی از لرزهنگاری سهبعدی استفاده کردند. در ایران، در میدان هایی مانند آبتیمور، دارخوین، کرنج و پارسی، عملیات لرزه نگاری سهبعدی با موفقیت اجرا شده است. تصویر لرزهنگاری دوبعدی اکتشاف به کمک رایانه دوبعدی شامل تولید یک تصویر از لایههای مختلف زیر سطح زمین است.
در روشهای مرسوم زمینشناسی با جمعآوری و تحلیل اطلاعات موجود، تصوری دوبعدی از این لایههای برای خود ترسیم میکند، اما با کمک فناوری رایانه، امکان ایجاد نقشههای بسیار مفصلتر و بسیار سریع تر از روش های مرسوم وجود دارد. علاوه بر این، با سیستم دوبعدی امکان استفاده از نمایش تصاویر رنگی ایجاد شده رایانه ای برای برجسته کردن خواص زمینشناسی وجود دارد که از طریق روشهای تصویرلرزهنگاری مرسوم امکان ظهور بسیار پایینی دارد.
تصویر لرزهنگاری دوبعدی پیچیدگی و تفصیل کمتری از تصویر سهبعدی دارد. جالب توجه است که فناوری لرزهنگاری سهبعدی پیش از فناوری دوبعدی توسعه یافت. فناوریهای دوبعدی تصویر لرزهنگاری در حقیقت توسعهای از فناوریهایی سهبعدی است. فناوری دوبعدی برای سادهکردن و کاهش هزینههای لرزهنگاری سهبعدی، همچنین کاهش پیچیدگیهای استفاده از فناوری سهبعدی توسعه یافت.
تصویر لرزهنگاری دوبعدی به کمک رایانه (CAEX) در مناطقی به کار میرود که احتمال وجود ذخایر نفت خام و گاز طبیعی به حدی است که استفاده از لرزهنگاری سهبعدی را از لحاظ اقتصادی و صرف زمان توجیهپذیر سازد. تصویربرداری لرزهنگاری چهاربعدی یکی از پیشرفت های پیش بینی نشده اخیر در اکتشاف لرزهای و شکل دادن ساختمانهای صخره زیرزمین، ابداع تصویرلرزهنگاری چهاربعدی بوده است. این نوع تصویربرداری از توسعه فناوری تصویربرداری سهبعدی است.
در تصویربرداری چهاربعدی به جای دریافت یک تصویر ساده و ساکن از زیر زمین، تغییرات در ساختار و خواص تشکل های زیرزمینی به طور مستمر مشاهده میشود.
از آنجاکه چهارمین بعد در تصویر لرزهنگاری چهاربعدی زمان است، به آن تصویربرداری مشمول مرور زمان نیز گفته میشود. مطالعات لرزهای متفاوت از یک منطقه خاص در زمان های گوناگون انجام شده و این (ترتیب) دادههای مختلف به یک رایانه قدرتمند منتقل میشود تا تصاویر مختلفی از آنچه در زیر زمین میگذرد، به دست آید.
با مطالعه چگونگی تغییر تصاویر لرزهای در سراسر زمان، زمینشناسان قادر به کسب آگاهی بیشتر از خواص مختلف صخرهها شامل جریان سیال در زیر زمین، چسبندگی، دما و غلظت هستند. علاوه بر این، زمین شناسان و مهندسان از لرزهنگاری چهار بعدی میتوانند برای ارزیابی خواص یک مخزن مانند زمان استخراج نفت خام و هنگامی که توسعه مخزن اهمیت مییابد، استفاده کنند.
استفاده از لرزهنگاری چهار بعدی در یک مخزن میتواند میزان بازیافت را به بیش از آنچه با استفاده از لرزهنگاری دوبعدی یا سهبعدی به دست میآمد، افزایش دهد، در حالی که میزان بازیافت این دو نمونه از لرزهنگاری 25 تا 30 درصد و 40 تا 50 درصد به ترتیب توالی است. استفاده از لرزهنگاری چهار بعدی میتواند میزان بازیافتی حدود 65 تا 70 درصد در پی داشته باشد. لرزهنگاری دریایی در آغاز اکتشاف برای نفت خام و یا گاز طبیعی که صدها یا هزاران پا زیر سطح دریا قرار دارد، از روشی نسبتاً متفاوت از اکتشاف لرزهای استفاده میشود.
در این روش به جای استفاده از خودرو و ژئوفون ها، از یک کشتی برداشت دادهها استفاده میشود. به جای ژئوفونها، در اکتشاف دریایی از هیدروفون ها استفاده میشود که برای برداشت امواج لرزهای زیر آب طراحی شده است. این هیدروفون ها در ساختارهای متفاوت بر حسب نیاز زمین شناس با طناب به دنبال کشتی کشیده میشود. در این روش به جای استفاده از دینامیت یا ضربه بر کف بستر دریا، کشتی لرزهای از یک تفنگ بادی بزرگ استفاده میکند که گلولههای هوای فشرده را به زیر آب رها میکند.
به این طریق امواج لرزهای که میتواند به درون پوسته زمین برود و بازتاب های مورد نیاز را تولید کند، ایجاد میشود. اندازهگیری مغناطیسی (مگنومتر) علاوه بر استفاده از لرزهشناسی برای جمعآوری اطلاعات مرتبط با ترکیب پوسته زمین، خواص مغناطیسی ساختمان های زیر زمین نیز میتواند برای تولید دادههای زمینشناسی استفاده شود. این کار با استفاده از مگنومترها انجام میشود؛ دستگاه هایی که میتواند تفاوت های جزئی در خواص مغناطیسی لایههای مختلف زمین را اندازهگیری کند.
در روزهای اولیه مگنومترها، دستگاههای بزرگ و حجیم بودند که تنها قادر بودند یک منطقه کوچک را در یک زمان بررسی کنند. با توسعه فناوری، در سال 1981، ناسا ماهوارهای به فضا پرتاب کرد که قادر به برداشت دادههای مغناطیسی در یک مقیاس قارهای بود. این ماهواره که «مگست» نامیده میشد، مطالعه ساختمان های صخرههای زیرزمینی و پوشش زمین را در یک مقیاس بزرگتر شدنی و امکان جمعآوری اطلاعاتی مانند جابه جایی لایههای مختلف زمین و تعیین محل ذخایر نفت خام، گاز طبیعی و سایر معادن ارزشمند را فراهم کرد.
تفسیر دادهها با استفاده از روشهای یادشده، منابع زیادی از دادهها و اطلاعات برای زمینشناس به منظور استفاده در اکتشاف هیدروکربنها فراهم میشود. این اطلاعات خام بدون تفسیر دقیق و مبتنی بر روشهای علمی، قابل استفاده نخواهد بود. زمین شناس همانند قراردادن قطعات یک پازل، تمام منابع داده قابل دسترس نظیر ساختار لایههای صخرههای زیرزمین را برای ایجاد یک مدل یا حدسهای علمی به کار میبرد.
گفتنی است که با وجود تکامل تدریجی و شگفتانگیز فناوری و روش های اکتشاف، تنها راهی که سبب اطمینان از وجود یک مخزن گاز طبیعی یا نفت خام میشود، حفاری یک چاه اکتشافی است. یک زمینشناس گرچه میتواند بهترین حدس های موجود را برای موقعیت مخازن بزند، اما این حدس مصون از خطا نیست. شاید در آیندهای نزدیک، پیشرفت و توسعه فناوری سبب شود که این حدسها و تخمینها، با کمترین خطای ممکن، سبب کاهش هزینههای اکتشاف و حفاری شوند.
همان گونه که ملاحظه شد، استفاده از تکنیکهای لرزهنگاری سه و چهار بعدی، اکتشاف در میدان های نفت و گاز جهان را به دلیل فراهم آوردن اطلاعات بسیار دقیق تری برای ادامه کار اکتشاف تا بهرهبرداری، تحت تاثیر خود قرار داده است. در حال حاضر در کشور ما به طورعمده از لرزهنگاری دوبعدی استفاده میشود.
لرزهنگاری سهبعدی نیز در بعضی از پروژههای اخیر صنعت نفت از طرف شرکتهای خارجی استفاده شده و هنوز نیروهای متخصص داخلی آن را به طور مستقل انجام نداده اند. با آن که لرزهنگاری چهار بعدی نیز افزایش بازیافت نفت و گاز مخازن با هزینههای کمتر را به همراه دارد، اما هنوز در ایران استفاده نشده است. صنعت نفت کشور ما به منظور بهرهگیری از فناوریهای مدرن لرزهنگاری، میتواند همکاری مشترکی را در مطالعه و بهکارگیری این روشها با صاحبان فناوری های یادشده مدنظر قرار دهد تا از مزیت های این فناوری ها بهره مند شود.
نویسنده : علیرضا پیمان پاک
اکتشاف ژئوفیزیک ، دستگاه ژئوفیزیکی ، خرید و فروش معدن، معرفی دستگاه و تجهیزات ژئوفیزیک، ژئوفیزیک آب زیرزمینی، ژئوفیزیک معدن ، ژئوفیزیک نفت ، تجهیزات ژئوفیزیک ، ژئوفیزیک زمینی ، فروش معدن، ژئوفیزیکهوایی ، ژئوفیزیک دریایی ، اکتشاف ژئوفیزیکی معدن، ژئوفیزیک آبیابی ، اکتشاف آب زیرزمینی ، اکتشاف آبهای زیرزمینی ، ژئوفیزیک اکتشافی نفت ، ژئوفیزیک اکتشافی معدن ، ژئوفیزیک اکتشافی آب ، اکتشاف معدن ، اکتشاف نفت ، اکتشاف نفت و گاز ، اکتشاف آبهای زیرزمینی ، اکتشاف ژئوفیزیکی آب ، اکتشاف ژئوفیزیک نفت ، تعیین محل حفر چاه ، ژئوفیزیک مهندسی ، مهندسی ژئوفیزیک ، اکتشاف ژئوفیزیکی سرب ، ژئوفیزیک چاه آب ، اکتشاف ژئوفیزیکی آهن ، اکتشاف ژئوفیزیکی مس ، دستگاه ژئوفیزیکی ، ژئوفیزیک آبهای زیرزمینی ، اکتشاف ژئوفیزیکی آب زیرزمینی، ژئوفیزیک چاه آب زیرزمینی، آب زیرزمینی ، دستگاه ژئوفیزیک ، آبیابی ژئوفیزیک ، آبیابی ژئوفیزیکی ، اکتشاف ژئوفیزیک ، ژئوفیزیک چاه ، ژئوفیزیک آبیابی ، اکتشاف ، ژئوفیزیک ، ژئوفیزیکی ، تجهیزات ژئوفیزیک ، آبیابی ، آب یابی ، آبهای زیرزمینی ، هیدروژئوفیزیک ، معدن ، معادن ، نفت ، اکتشافات نفت، اکتشاف معدن، ژئوترمال، آبگرم، زمین گرمایی ، اکتشاف معدن آهن ، اکتشاف معدن سرب ، اکتشاف معدن روی ، اکتشاف معدن مس ، اکتشاف معدن منگنز ، تجهیزات ، دستگاه ، دستگاه ژئوفیزیک ، دستگاه ژئوالکتریک ، نرم افزار ژئوفیزیک ، ژئوفیزیک ، زلزله شناسی ، لرزه نگاری ، لرزه نگاری انکساری ، لرزه نگاری انعکاسی ، ژئوالکتریک ، قطبش القایی ، مقاومت ویژه الکتریکی ، مغناطیس سنجی ، الکترومغناطیس ، مگنتوتلوریک ، تلوریک ، مگنتومتر ، گرانی سنجی ، ژئورادار ، گراویمتری ، چاه پیمایی ، حفاری چاه ، شرکت حفاری ، چاه پیمایی ، چاه نگاری ، زمین شناسی، معدن ید، ید، معادن ید.