1-  آبخوان داري

آبخوان داري مجموعه اي از عمليات مكانيكي است كه با مهار و نفوذ سيلاب بر روي عرصه هاي آبخوان  موجب احياء كمي و كيفي منابع آب و خاك، تقليل و حتي حذف خسارتهاي مستقيم و غيرمستقيم و در نتيجه بهينه سازي محيط زيست مي شود. آبخوان يا آبخواه عبارتست از مخروط افكنه هايي با رسوبات دانه درشت كه به آساني آب را از خود عبور داده و موجب تغذيه ی سفره هاي آبهاي زيرزميني مي گردد و آبخوان داري مديريت اين آبخوان هاست.

شرايط ايجاد آبخوان :

الف: وجود سيلاب قابل استفاده و مناسب با عرصه اي كه قرار است عمليات بخش آب بر روي آن صورت پذيرد.

ب : قرار گر فتن آبخوان در محل خروجي آبريزها

آبخوان ها موجب مهار شن زارها و تثبيت ريگ هاي روان مي گردند و اين اراضي  پس از چند سال با كشت درختان مقاوم به خشكي و با اجراي عمليات  قرق، به جنگل و مر تع تبديل مي گردد كه اين امر موجب تغيير  ميكروكليماي منطقه شده و شرايط مناسبي را جهت بهبود محيط زيست و جلب پرندگان و وحوش فراهم مي سازد.

1-1-  تغذيه سفره هاي آب زيرزميني

آب هاي زيرزميني هميشه در شرايط بحراني كم آبي نقش مؤثري ايفا كرده اند. زيرا منابع آب هاي زيرزميني خالص ترين و تميزترين آب ها بوده و كمتر نياز به تصفيه و گندزدائي دارند. با توجه به اين ملاحظات دولت ها سعي بر اين دارند كه به جاي مالكين اراضي مرتبط با منابع آب هاي زيرزميني و با طرح مواد قانوني و منافع عمومي مردم بيشتر خود را مطرح كنند و كفالت اين منابع را بر عهده گيرند.

بهره برداري از ذخاير آب هاي زيرزميني مناطق خشك و نيمه خشك از طریق  قنات، چاه هاي عميق و نيمه عميق صورت می گیرد. پيشرفت تكنولوژي، روشهاي برداشت آبهاي عميق زيرزميني را افزايش داده و با عث افت سطح آب هاي زيرزميني شده است.

براي جلوگيري از افت سطح آبهای زیرزمینی و هدر رفتن آب هاي سطحي  اقداماتي صورت مي گيرد که از آن جمله می توان به تغذيه ی آب هاي زيرزميني و اعمال تمهيدات مديريتي همچون جلوگيري از حفر چاه هاي جديد و قانونمند كردن برداشتها از چاه هاي موجود با در نظر گرفتن موارد خاص منطقه اي اشاره کرد.

تغذيه ی سفره هاي آب زيرزميني يكي از راه هاي استفاده ی بهينه از آب است كه آبخيزداران انجام مي دهند مانند بكار بردن روش هایی براي نفوذ دادن آب باران و آب حاصل از ذوب برف ها به درون زمين تغذيه ی مصنوعي نام دارد به طوري كه از هدر رفتن آب به شكل سيلاب و جاري شدن آن بر سطح زمين جلوگيري به عمل آيد. اين كار به اين دليل اهميت دارد كه آب مي تواند از لايه هاي نفوذپذير زمين عبور كند و سپس با برخورد به لايه هاي غير قابل نفوذ ،آب هاي زيرزميني را تشكيل دهد. اين آب ها به صورت چشمه، قنات، چاه هاي كم عمق و نميه عميق مورد بهره برداري قرار مي گيرند. اهميت اين عمليات وقتي دو برابر مي شود كه در مناطق مورد نظر، رودخانه دائمي وجود نداشته و يا اينكه فقط رودخانه فصلي وجود داشته باشد. ساكنين اين مناطق مي توانند با ذخيره سازي اين آب ها  مهمترين منبع آب آشاميدني و كشاورزي خود را بدست آورند.

اهداف تغذيه مصنوعي

كاهش خسارات سيل از طريق ذخيره ی اين آب ها در آبخوان ها

افزايش ميزان آب هاي زير زميني

جلوگيري از پايين رفتن سطح آب هاي زيرزميني و کاهش هزينه هاي پمپاژ

پيشگيري از نفوذ آب هاي شور به سفره هاي آب زيرزميني

1-2-   پخش سيلاب

مقداري از بارندگي هاي ساليانه به صورت رواناب حاصل از بارندگي، سيلاب و تبخير از دسترس خارج و باعث هدر رفتن آب هاي سطحي مي شوند. سيلاب غالبا به پديده اي گفته مي شود كه با زير آب بردن زمين ها و نواحي ساحل، آثار زيان آوري بر جاي مي گذارد. براي جلوگيري از هدر رفتن آب هاي سطحي و همچنين مهار سيلاب تمهيدات زيادي در نظر گرفته شده است از جمله :

الف -  تأمين ظرفيت كافي در مخزن به مقدار ذخيره ی سيلاب و اهداف ديگر نظير آبياري و توليد برق

ب -  احداث خاكريز با ديواره هاي طولي و ديواره هاي سيل گير در اطراف رودخانه

ج -  اصلاح مسير رودخانه از طريق افزايش ظرفيت آبگذاري و احداث مجراهاي فرعي براي منحرف كردن بخشي از جريان

د -  منطقه بندي سيلاب (تعين مناطق ممنوعه در حريم رودخانه ) كه روش كاملا مديريتي است.

ه-  پخش سيلاب در منطقه، تغذيه مصنوعي و اهداف ديگر و همچنين مهار سيلاب

د-  ايجاد امكانات زهكشي مناسب براي تلمبه كردن آب كه از وظايف و فعاليت هاي مهندس زهكشي به شمار مي رود. پخش سيلاب يعني پخش كردن سيلاب هاي بهاره و يا فصلي بر روي زمين ها، به طوري كه  آب فرصت كافي براي جذب شدن در خاك را داشته باشد و وارد آبهاي زيرز ميني گردد. در اجراي پخش سيلاب ابتدا مطالعات اساسي صورت مي گيرد و نكته هاي زير باید در اين مطالعات رعايت شود:

1.  جنس خاكي كه آب در آن نفوذ می كند، بررسي شود. زيرا ممكن است زمين مورد نظر، از نظر جنس، گچ يا نمك باشد در اين صورت آب گچ يا نمك را در خود حل كرده و با وارد كردن آنها به آب هاي زيرزميني باعث مي شود كه آب هاي زير زميني آلوده شوند. در نتيجه براي كشاورزي و آشاميدن غير قابل استفاده مي شود.

2.  در مناطقي كه پخش سيل صورت مي گيرد جنس خاك  بايد بيشتر از ذراتي مثل شن و ماسه تشكيل شود تا به راحتي آب را از خود عبور دهد.

3.  خاك كمترين ضخامت را داشته باشد تا دسترسی به آب هاي زيرزميني راحت تر باشد.

4.  در خاك هاي غير قابل نفوذ مانند رس اين عمليات نبايد صورت  پذيرد زيرا زهكشي مناسب ندارند و منجر به ماندآبي شدن منطقه مي گردد. مقدار بارندگي و شيب منطقه مورد نظر نيز باید مطالعه شود.

انواع روش هاي پخش سيلاب

1.  روش كنترل كننده :

در اين روش که بيشتر به يك روش آبرساني و آبياري به وسيله ی نهر شبيه است با استفاده از يك سري دريچه، مقدار جريان آب در شبكه كنترل مي شود. هدف اصلی در اين روش كاشت گياهان زراعي در نزديكي رودخانه هاي فصلي و يا دائمي و مهمتر از آن استفاده از آب خروشان رودخانه هاي دائمي است .

2-  بدون استفاده از روش كنترل كننده :

اين روش بيشتر در مسير رودخانه هاي فصلي و يا موقتي كه حالت خروشان دارند به كار گرفته مي شود . درجه مرغوبيت زمين هاي استفاده شده در اين روش، كمتر از روش قبل است ولي شيب زمين و منطقه مورد استفاده بيشتر است. اين روش بيشتر براي زياد شدن پوشش مراتع و زياد شدن محصول زراعت ديم و افزایش آب هاي زيرزميني استفاده مي شود .

3– روش گردشي :

گاهي در منطقه سيلاب هاي موقتي چند روزه وجود دارد و تعداد اين سيلاب ها در طول سال زياد نبوده و براي استفاده در كار هاي كشاورزي، به اندازه لازم نيست در اين صورت بهتر است سيلاب به روش گردشي به داخل زمين نفوذ داده شود. به دليل اينكه در بيشتر مناطق خشك ايران سيلاب به مقدار زياد و كوتاه مدت وجود دارد بهتر است در طول مسير اصلي و فاصله معين، از آبراهه اصلي انشعاب هاي جدا شود، سپس آب  به صورت گردشي در بين پشته هاي به وجود آمده در سطح زمين چرخانده شود تا به اين ترتيب فرصت كافي براي نفوذ آب به درون خاك وجود داشته باشد. به اين روش (غلام گردشي ) گفته مي شود و آب اضافي حاصل به وسيله ی پشته ی آخر به آبراهه اصلي هدايت مي شود .

4-  روش ساختن سيل گستران با استخر تغذيه:

در بعضي از مناطق كه بارندگي كو تاه مدت يعني چند ساعته وجود دارد و خاك اين مناطق از دانه هاي ريزتري تشكيل شده است از روش سيل گستران با استخر تغذيه براي پخش سيلاب استفاده مي شود. در اين روش سيلاب ها با ورود به استخر هاي كه به وسيله ی خاكريز بسته شده اند به درون زمين نفوذ مي كنند. اين استخر ها به فاصله 50 متر از يكديگر ساخته شده و سيلاب پس از ورود به استخر اول از آن سرريز مي شود و بعد از طي مسافتي وارد استخر دوم مي شود به اين ترتيب هم سرعت آب كم مي شود و هم ذرات خاك حمل شده به وسيله ی سيلاب ته نشين مي شود .

براي نفوذ پذيري بيشتر در كف استخرها شن ريزي مي كنند در نتيجه بعد از مدتي با ته نشين شدن ذرات خاك لازم است كف استخر ها لايروبي شود. به طور معمول ارتفاع خاكريز ها (بند خاكي) نيم متر بلند تر از ارتفاع بشترين آب جمع شده در نظر گرفته مي شود. در جريان هاي سيلابي حوضچه هاي آرامش، فر صت كافي براي ته نشيني رسوبات را ندارند بنابراين براي ته نشين كردن رسوبات، قبل از رسيدن به محل استخر تغذيه، مي توان از چند كانال پخش آب استفاده كرد.