پس از یخچالها منابع آب زیرزمینی دومین منبع آب شیرین موجود در جهان است. در نقاطی که آبهای سطحی همانند دریاچه ها و رودخانه ها وجود نداشته و یا غیر قابل استفاده باشند نیازهای آبی توسط منابع آب زیرزمینی برطرف می شود.
حدود یک سوم جمعیت جهان وابسته به آب زیرزمینی بوده و بیش از ٧٠ درصد منابع آب زیرزمینی به مصرف کشاورزی می رسد . بنابراین توسعه کشاورزی و صنعت باعث افزایش برداشت از منابع مذکور شده و برداشت بی رویه از مخازن آب زیرزمینی موجب شده که میزان تغذیه آبخوان جوابگوی برداشت نبوده و سطح آب زیرزمینی افت نماید.
افت سطح آب زیرزمینی مشکلاتی همچون خشک شدن چاه های آب ،کاهش دبی رودخانه و آب دریاچه ها ، تنزل کیفیت آب ، افزایش هزینه پمپاژ و استحصال آب و نشست زمین را بدنبال دارد.
افت سطح آب زیرزمینی در اکثر نقاط جهان ، بویژه آفریقای شمالی ، آسیای مرکزی و جنوبی ، خاور میانه ، چین شمالی ، آمریکای شمالی و استرالیا و بطور محلی در دیگر مناطق جهان مشاهده می گردد.
کسری حجم مخزن آب زیرزمینی جهان سالانه بین ٧٥٠ تا ٨٠٠ میلیارد متر مکعب بوده و مجموع کسری حجم مخزن آب زیرزمینی در کشورهای هند ، چین ، ایالات متحده ، آفریقای شمالی و یمن بیش از ١٦٠ میلیارد متر مکعب در سال است. آبخوان آبرفتی اوگالالا یکی از بزرگترین آبخوان های جهان و تامین کننده ٢٠ درصد آب مورد نیاز اراضی کشاورزی ایالات متحده آمریکا سالانه با کسری حجم مخزنی معادل ١٢ میلیارد متر مکعب در سال روبرو است.
مجموع کسری حجم مخزن آبخوان مذکور ٣٢٥ میلیارد متر مکعب بوده و افت سطح آب از ابتدا تاکنون به بیش از 48/30 متر رسیده است. در شیکاگو درطول 118 سال (سال های 1864 تا 1980) سطح آب زیرزمینی بیش از ٢٧٤ متر افت کرده که بطور متوسط برابر با 32/2 متر در سال است.
در آریزونای جنوبی و مرکزی نیزسطح آب زیرزمینی بین ٩١ تا ١٥٢ متر افت داشته و سطح زمین از اوایل ١٩٤٠ تاکنون 81/3 متر نشست داشته است. سطح آب زیرزمینی در مکزیک از سال ١٩٨٦ تا ١٩٩٢ بین ٦ تا ١٠ متر افت کرده و در نواحی مرکزی شهر سطح زمین حدود 5/8 متر نشست داشته است . در پاکستان سطح آب زیرزمینی سالانه دو تا سه متر افت کرده و پیش بینی می شود در چند سال آینده رودخانه ایندوس (Indus)خشک گردد. در بیشتر مناطق چین شمالی سطح آب زیرزمینی سالانه بیش از5/1 متر افت کرده و دبی پایه رودخانه yellow کاهش قابل ملاحظه ای یافته است.
در هند شمالی افت سطح آب زیرزمینی سالانه معادل 70 سانتی متر بوده و پیش بینی می شود روند افت سطح آب حدود 25 درصد از کشاورزی هند را در معرض تهدید جدید قرار دهد. در استرالیا و مناطق ساحلی افت سطح آب زیرزمینی باعث نفوذ جبهه آب شور به آبخوان های حاوی آب شیرین شده و باعث تنزل شدید کیفیت آب شده است. سطح آب زیرزمینی در یمن سالانه دو متر افت کرده و پیش بینی می شود در 10 سال آینده به علت عدم تامین آب، جمعیت پایتخت یمن کاهش یابد.
متوسط افت سطح آب زیرزمینی در ایران 20 سانتیمتر در سال بوده و بر پایه اخبار منتشر شده در سال 2001 سطح آب زیرزمینی در برخی از آبخوان های آبرفتی ایران تا هشت متر افت کرده است. بر مبنای بیلان منابع آب کشور که توسط شرکت سهامی مدیریت منابع آب ایران تهیه شده است در سال آبی 80-1379 کسری حجم مخازن آب زیرزمینی در سطح کشور معادل 009/7 میلیارد متر مکعب بوده که حدود یک درصد کسری حجم مخازن آب زیرزمینی جهان بوده و جای تامل دارد. براساس نتایج اندازه گیری های به عمل آمده و محاسبات انجام شده متوسط کسری حجم مخزن آبخوان های آبرفتی تحت پوشش حوزه عملکرد شرکت آب منطقه ای تهران در طی دوره 11 ساله 86-1375 معادل 265 میلیون متر مکعب است که بیشترین متوسط افت با رقم دو متر مربوط به آبخوان آبرفتی دشت ورامین در جنوب شرق تهران است. امید می رود با اجرای برنامه های به تعادل رساندن آبخوان ها از جمله افزایش راندمان آبیاری در بخش کشاورزی با استفاده از روش های مدرن آبیاری به منظور صرفه جویی در مصرف آب، اعمال مدیریت صحیح مصرف آب در بخش های شرب و صنعت ، مطالعه و اجرای طرح های پخش سیلاب و تغذیه مصنوعی به منظور تقویت و تعادل بخشی آبخوان ها، کنترل و استفاده بهینه از منابع آب های سطحی موجود ، جلوگیری از بهره برداری و انسداد چاه های غیرمجاز ، کنترل بهره برداری چاه های دارای پروانه، جلوگیری از توسعه بی رویه چاه ها و مهاجرت به شهرهای بزرگ از جمله تهران و رعایت سقف تخصیص تعیین شده جهت توسعه بهره برداری از آب های زیرزمینی ، شاهد کاهش روند افت سطح آب زیرزمینی بوده و از مخاطرات ناشی از افت سطح آب زیرزمینی از جمله کاهش حجم مخازن آب زیرزمینی، کاهش آبدهی و خشک شدن چاه ها و قنوات، نشست سطح زمین و تخریب مخازن آب زیرزمینی ، هجوم آب شور، تنزل و تخریب کیفیت آب شیرین منابع آب زیرزمینی و انتشار و پخش آلودگی ها جلوگیری کرد.

تهیه کننده : دکتر مهدی سبزواری

منابع :

1- http://academic.erergreen.edu/g/grossmaz/wormka
2- http://www.world watch.org/press/news/1999/8/26
3- http://ga.water.usgs.gov/edu/gw deletion.html
4- http://water.Usgs/gov/nrp/proj. bib/publications/ konikow. kendy 2005 intro.html
5- http://www.iwmi.cgiar.org/press/brief 2.htm
6- http://www.peopleand planet.net/doc.Phd?Id=627

7 - دفتر مطالعات آبهای زیرزمینی ، ١٣٨٤ ، گزارش ادامه مطالعه وضعیت هیدروژئولوژیکی دشتهای دارای شبکه پیزومتریک ) ٨٣ - ١٣٧٥ (، معاونت مطالعات و پژوهش منابع آب ، شرکت آب منطقه ای تهران ، وزارت نیرو
٨ - دفتر مطالعات پایه منابع آب، 1382،گزارش بیلان منابع آب محدوده های مطالعاتی کشور، معاونت پژوهش و مطالعات پایه ، شرآت مدیریت منابع آب ایران ، وزارت نیرو- کد ١٤٦١ - ٤١٠ - 430