آینده آب در جهان بحرانیست و ایران ما در دل بحران قرار دارد چرا که برطبق پیش بینی ها منطقه ما به سمت خشکی کامل پیش می رود .

هادی معیری نژاد- گرمایش جهانی و استفاده بیش از پیش از منابع آب باعث شده است که علاوه بر کاهش بارشها سفره های زیر زمینی آب و ذخایر سدها نیز با بحران مواجه شوند. بحرانی که روز به روز به سمت بدتر شدن پیش می رود و گویا هیچ مدیریتی را توان مقابله با آن نیست تا چه رسد به سو مدیریت که ما در چند سال اخیر از آن بسیار رنج برده ایم

پنجاه سال پیش، زمانی که جمعیت در این سیاره از نیم جمعیت کنونی آن کمتر بود، درک مشترک این بود که آب یک منبع بی‌نهایت است. مردم مانند امروز ثروتمند نبودند، کمتر کالری مصرف می‌کردند و گوشت کمتری می‌خوردند، بنابراین آب کمتری برای تولید مواد غذایی نیاز بود. آنها به یک سوم حجم آبی که ما در حال حاضر از رودخانه برداشت می‌کنیم نیاز داشتند.

امروز، رقابت برای منابع آب بسیار شدید تر است. دلیل این است که در حال حاضر بیش از هفت میلیارد نفر بر روی زمین وجود دارند، مصرف گوشت و سبزیجات و آب در حال زیاد شدن است و رقابت برای آب در بخشهای صنعتی، شهری و سوخت‌های زیستی بیشتر شده است.

مقدار کل منابع آب شیرین نیز به دلیل تغییرات آب و هوایی که موجب عقب نشینی یخچال‌های طبیعی، کاهش جریان رودخانه و کوچک شدن دریاچه‌ها شده، کاهش یافته است. بسیاری از سفره‌های آب زیرزمینی که بیش از حد پمپ شده‌اند به سرعت پر نمی‌شوند.

اگر چه کل منابع آب شیرین مورد استفاده قرار نگرفته است، بسیاری آلوده، شور، نامناسب و یا غیر قابل دسترس برای مصارف شرب، صنعت و کشاورزی شده‌اند. برای جلوگیری از یک بحران جهانی آب، کشاورزان باید برای افزایش بهره‌وری برای پاسخگویی به تقاضاهای رو به رشد برای مواد غذایی تلاش کنند، در حالیکه صنایع و شهرها به دنبال پیدا کردن راه‌هایی برای استفاده بهتر از آب باشند

گزارش‌ها حاکی از آن است که ۱۰ مورد از گرم‌ترین سال‌های جهان تنها از سال 1990 تا سال 2014 به ثبت رسیده‌است که این میزان در ۱۵۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده‌است.

از سال 1880 اندازه‌گیری دمای هوای کره زمین آغاز شده ‌است و تاکنون نیز ادامه دارد. پیش‌بینی می‌شود که تا سال 2020 زمین شاهد رکورد بی‌سابقه "گرم‌شدن" باشد.  گرم‌ شدن کره زمین در سال 2100 باعث خشکسالی شدید، گرمای سوزان و توفان‌های وحشتناک خواهد شد.

یافته‌های محققان ایرانی در این زمینه نیز موید این مطلب است. این محققان معتقدند که با افزایش دما میزان بارش به ویژه برف کاسته می‌شود که این امر منجر به خشکسالی و از بین رفتن سفره‌های آب زیر زمینی می‌شوند.

تصویر زیر نشانگر وضعیت بحران آب در بین کشورهای جهان است؛

کمبود آب آشامیدنی

کارشناسان امور آب پیش‌بینی می‌کنند که با روند کنونی انفجار جمعیت و افزایش روزافزون تقاضا برای تامین آب، غذا و انرژی و پیامدهای تغییرات جوی، بحران کمبود آب شرب از دو جبهه تشدید می‌شود. تا پایان قرن حاضر میلیاردها نفر تحت تاثیر بحران کم‌آبی قرار می‌گیرند و این مایه حیات به یک عامل پنهان در درگیری‌ها و مناقشات تبدیل خواهد شد.

هیئت کارشناسان بین‌دولتی در امور تغییرات جوی سازمان ملل متحد (IPCC) که برنده جایزه صلح نوبل نیز شده است در ماه مارس امسال (2014) گزارش تکان‌دهنده در این زمینه منتشر کرد. در این گزارش آمده است که حدود 80 درصد از جمعیت جهان با خطر جدی کمبود آب آشامیدنی تهدید می‌شوند و مشاهده شاخص‌های موجودی ذخایر آبی، رشد جمعیت و میزان تقاضا بر این مساله صحه می‌گذارد. در این گزارش همچنین از تغییرات جوی به عنوان یک عامل تشدیدکننده دیگر برای کاهش ذخایر آب آشامیدنی یاد شده است که مساله تامین آب را به شدت به خطر می‌اندازد.

به گزارش خبرگزاری فرانسه، هم‌اکنون حدود 768 میلیون نفر در جهان به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند در حالی‌ که دو میلیارد و 500 میلیون نفر نیز از آب بهداشتی و سالم محرومند. همچنین یک‌ پنجم ذخایر سفره‌های زیرزمینی آب در جهان خشک شده است. حال به این بحران، افزایش جمعیت را نیز باید اضافه کرد چراکه پیش‌بینی می‌شود جمعیت حدود هفت میلیارد و 200 میلیون نفریِ جهان به 9 میلیارد و 600 میلیون نفر افزایش یابد. در این صورت میزان تقاضا برای آب 55 درصد افزایش خواهد یافت که این مساله در گزارش اخیر سازمان ملل متحد با عنوان گزارش توسعه آب در جهان ذکر شده است.

بیش از 40 درصد از جمعیت جهان نیز در مناطقی زندگی می‌کنند که بحران آب در آنجا جدی است. بسیاری از آنها در سرزمین‌های شمال آفریقا، خاورمیانه و آسیای جنوب غربی زندگی می‌کنند. البته قضیه به همین‌جا ختم نمی‌شود چون باید تغییر در بارش باران و برف و ذوب یخچال‌های طبیعی ناشی از تغییرات جوی و گرمای جهانی زمین را نیز به این بحران بیافزائیم.

خشکسالی در ایران

کشور ایران به خاطر قرار گرفتن در کمربند خشک جغرافیایی و نوار بیابانی که در 25 تا40 درجه عرض شمالی واقع شده است، از شرایط آب وهوایی برخوردار است که جزو مناطق کم باران جهان بشمار می آید. در فصول سرد ، همزمان با عقب نشبی سیستم پر فشار جنب حاره ، تحت تاثیر سیستم های کم فشار مدیترانه ای از غرب وسودانی از جنوب غرب قرار می گیرد که سیستم های مذکور در بستر بادهای غربی ایران را جولانگاه فعالیت خودقرارداده وبارشهای عمده ای را سبب می شوند.

در این زمان سیستم پر فشار سیبری نیز به خاطر عقب نشینی پر فشار جنب حاره، پیشروی کرده و بخش های شمالی و مرکزی ایران را تحت تاثیر خود قرارمی دهد . جریان های شمالی و شمال شرقی که افت دمایی و هوای سرد وخشک را به همراه دارد و از خصوصیات بارز این سیستم که در تلاقی با جریانهای هوای غربی تشکیل جبهه هایی را می دهد ، ایجاد بارش های قابل توجه است . علاوه بر این ، سیستم یاد شده منشاء اصلی ایجاد بارندگی های شمال ایران نیز محسوب می شود

با وجود قرارگرفتن کشور ایران در کمر بند خشک جهانی تغییر پذیری شدید اقلیمی بارش تنها معادل یک سوم متوسط جهانی دارد. بر اساس گزارش ها در سال 1380 حدود 6/2 میلیون هکتار زراعت آبی و 4 میلیون هکتار زراعت دیم و 1/1 میلیون هکتار از باغات تحت تاثیر خشکسالی قرار گرفته اند. خسارت ناشی از خشکسالی بر باغات در این سال بالغ بر 520 میلیون دلار بود.

متخصصان معتقدند ، با اشاره به افزایش دما در سطح کره زمین و کاهش میزان بارندگی بیان کرد که به‌‌‏زودی با خشکسالی هیدرولوژی در ایران مواجه خواهیم شد.

خشکسالی را به 4 نوع هواشناسی، کشاورزی، هیدرولوژی و اقتصادی - اجتماعی تقسیم می کنند.

علت خشکسالی مرحله‌ی اول، یعنی خشکسالی هواشناسی ،کاهش بارندگی است که با ادامه‌ی خشکسالی‌ها، تنش رطوبتی و نیاز آبی در محصولات زراعی را شاهد هستیم که در این صورت با خشکسالی کشاورزی- خشکسالی مرحله دوم- مواجه می‌‌‏شویم. در این حالت کاهش عملکرد محصولات زراعی را خواهیم داشت.

اگر این خشکسالی‌ها-خشکسالی‌‌‏های مرحله‌‌‏ی دوم - به مدت ۴ تا ۵ سال تداوم داشته باشند، شاهد از بین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی هستیم که به آن خشکسالی هیدرولوژی می‌گویند.

در حال حاضر به‌‌‏دلیل کاهش بارندگی در مناطق مختلف و افزایش دما، برداشت آب از سفره‌‌‏های آب زیرزمینی نیز بیشتر شده که این امر روند خشکسالی را سرعت بخشیده است.

ایران و وضعیت تنش آبی

به گفته مقامات رسمی اکنون کشور در تنش آبی قرار دارد و روز به روز در جهت بحران آبی حرکت می‌‌‏کند وزیر نیرو در این باره می گوید:اگر کشوری ۲۰ تا ۴۰ درصد از منابع آب تجدیدشونده‌ی خود را استفاده کند، در دامنه‌ی مطمئن قرار دارد. حداکثر میزان مجاز برای استفاده از منابع آب تجدیدشونده ۶۰ درصد است اما اکنون از ۱۲۰ میلیارد مترمکعب، ۹۶ میلیارد مترمکعب مصرف می شود. یعنی به جای ۶۰ درصد ۸۰ درصد استفاده می‌‌‏شود که این فشار زیادی به منابع طبیعی وارد می‌‌‏کند و موجب خشکی تالاب‌‌‏هایی مانند هامون، بختگان و دریاچه‌ی ارومیه شده است.»

چیت چیان وزیر نیرو همچنین بحران آب را چالش اصلی جهان در هزاره‌ی سوم می داند و می گوید: «مجموع سدهای در دست اجرا و اجرا شده در کشور ۶۶ میلیارد مترمکعب آب را در سال تنظیم می‌‌‏کند، در حالی که کل روان‌آب‌‌‏های موجود کشور ۴۶ میلیارد مترمکعب است و از سدهایی که ساخته شده است و یا در حال ساخت داریم، حدود ۲۰ میلیارد مترمکعب فاقد آب هستند مانند سد ساوه که به‌‌‏خاطر تغییر اقلیم، کاهش بارش‌‌‏ها، افزایش تبخیر، افزایش برداشت‌‌‏ها در بالادست و کاهش بارش‌‌‏های مؤثر بوده است.»

پیش از این وزارت نیرو اعلام کرده بود که حجم آب سدهای تهران نسبت به سال گذشته، ۳۶ درصد کاهش یافته و تنها ۲۱ درصد از حجم مخازن سدهای استان تهران از آب پر شده است.

وضعیت ذخیره آب در 5 سد تهران

میزان آب موجود در سدهای پنجگانه تهران نسبت به سال گذشته 221 میلیون مترمکعب کاهش یافت و در حال حاضر به 540 میلیون مترمکعب رسید.

حجم آب موجود در مخازن سدهای تامین کننده آب تهران با کاهش 221 میلیون مترمکعبی در مقایسه با زمان مشابه سال گذشته به حدود 540 میلیون مترمکعب رسیده است. حجم آب ورودی به مخزن سدهای تهران از ابتدای سال آبی جاری (مهرماه 92) تاکنون با 21 درصد کاهش در مقایسه با زمان مشابه سال آبی گذشته، به حدود 610 میلیون مترمکعب رسیده است.

همچنین حجم فعلی آب موجود در سدهای استان تهران در مقایسه با زمان مشابه سال آبی گذشته، 29 درصد کاهش یافته است. حجم آب ورودی به مخزن سدهای تهران در دوره زمانی مشابه سال آبی گذشته 772 میلیون مترمکعب بوده است.

حجم ذخیره آب در مخزن سدهای لار، طالقان، کرج، ماملو و لتیان در مقایسه با سال آبی گذشته به ترتیب 48، 32، 29، 16 و 20 درصد کاهش یافته است. در زمان کنونی، حجم آب موجود در مخزن سدهای لار، طالقان، کرج، ماملو و لتیان به ترتیب 48، 198، 119، 119 و 56 میلیون مترمکعب گزارش شده است.

وضعیت متوسط بارشها در ایران

جدول زیر بیانگر وضعیت بارش ها در مراکز استانها در ایران در طی یک روند  بیست تا پنجاه ساله است که در پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان هواشناسی ایران آمده؛

به گزارش فائو، درسال گذشته میلادی 2013به طور میانگین در جهان 890 میلی متر باران باریده است در حالی که این میزان بارش باران در ایران به طور میانگین 260میلی متر بوده که کمتر از یک سوم میانگین میزان بارش در جهان است.

در واقع به استثنای حاشیه نازک شمالی کشور که ریزش باران در آنجا بالاتر از متوسط جهانی است در مابقی ایران که اکثریت خاک کشور را در بر می گیرد ریزش باران بشدت پایین است و حدود چهار درصد از سطح کشور میزان بارش بیش از 500 میلی متر است. در 96 درصد باقی مانده میزان بارش سالیانه کمتر از 200 میلی متر مربع است.